Συντάχθηκε από: Μ. Ραβδάς, Α. Ζαχαριουδάκη, Δ. Δεναξά και Γ. Κορρές
Copernicus Marine Service – MED MFC Waves - Ομάδα Επιχειρησιακών προγνώσεων ΠΟΣΕΙΔΩΝ - ΕΛΚΕΘΕ
Από τις 17-20 Σεπτεμβρίου 2020 ο Μεσογειακός κύκλώνας Ιανός έπληξε την Ελλάδα με ισχυρές βροχοπτώσεις και δυνατούς ανέμους προκαλώντας, δυστυχώς, το θάνατο τεσσάρων ανθρώπων καθώς και ανυπολόγιστες υλικές ζημιές. Οι περιοχές που επλήγησαν περισσότερο ήταν τα νησιά του Ιονίου (Ζακυνθος , Κεφαλλονιά και Ιθάκη) και οι δυτικές περιοχές της Αχαΐας και Ηλείας όπου καταστράφηκαν κτήρια, ξεριζώθηκαν δέντρα, προκλήθηκαν κατολισθήσεις, βυθίστηκαν σκάφη και έμειναν πολλά χωριά χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα ενώ τα μεγάλα ύψη βροχής που έπεσαν στην Κεντρική Ελλάδα (Καρδίτσα και Φάρσαλα) υπερχείλησαν ποτάμια με αποτέλεσμα να πλημμυρίσουν πολλά σπίτια, δρόμοι και μεγάλες αγροτικές εκτάσεις. Σοβαρές πλημμύρες κατά τη διάρκεια της πορείας του κυκλώνα, αναφέρθηκαν επίσης στην Κρήτη λίγο πριν εξασθενήσει καθώς και στις περιοχές της Σικελίας και της Καλαβρίας μια μέρα πριν το κέντρο του φθάσει στην Ελλάδα.
Οι Μεσογειακοί κυκλώνες -ή όπως συχνά αναφέρoνται διεθνώς medicanes (από το πάντρεμα των λέξεων Mediterranean and Hurricane)- εμφανίζονται μία ή δύο φορές το χρόνο κατά μέσο όρο -κυρίως μεταξύ Σεπτεμβρίου και Ιανουαρίου- με την μεγαλύτερη πλειοψηφία τους να δημιουργούνται στη Νοτιοδυτική Μεσόγειο και στο Νότιο Ιόνιο. Οι κυκλώνες αυτοί είναι αποτέλεσμα της συνέργειας συνοπτικής κλίμακας διαδικασιών (π.χ αποκομμένο χαμηλό στην ανώτερη ατμόσφαιρα), οι οποίες παρέχουν τις απαραίτητες συνθήκες για την δημιουργία τους, με μέσης κλίμακας διεργασίες όπως ισχυρές ατμοσφαιρικές διαταράξεις (deep convection) και ροές λανθάνουσας θερμότητας και οι οποίες συμβάλουν στην περαιτέρω αναπτύξη τους και διατήρηση τους. Παρόλο που οι Μεσογειακοι κυκλώνες αποτελούν τις τελευταίες δεκαετίες αντικείμενο μελέτης πολλών ερευνητών, η προγνωστικότητα τους είναι ακόμα χαμηλή, εξαιτίας της αλληλέπίδρασης των πολλαπλών παραγόντων που επηρεάζουν τον κύκλο ζωή τους, της ορογραφίας της Μεσογείου, της σπάνιας συχνότητας εμφάνισης τους καθώς και του γεγονότος ότι δημιουργούνται και εξελίσσονται κυρίως στη θάλασσα όπου οι παρατηρήσεις είναι περιορισμένες.
Ο μεσογειακός κυκλώνας Ιανός άρχισε να αναπτύσσεται στις 14/9 από ένα βαρομετρικό χαμηλό το οποίο κινούμενο αργα στο Κόλπο της Σίδρας, όπου η επιφανειακή θερμοκρασία της θάλασσας ήταν μεγαλύτερη των 27οC και σε συνδυασμό με τη δομή της ανώτερης ατμόσφαιρας, άρχισε γρήγορα να αποκτά χαρακτηριστικά τροπικού κυκλώνα. Στις 16/9 ο κυκλώνας ενισχυόμενος άρχισε να κινείται βόρεια-βορειοανατολικά προς την Ιταλία με την ένταση των ανέμων - σύμφωνα με τα δορυφορικά δεδομένα (από μετρητές σκέδασης (scatterometer) και αλτίμετρα (altimeter)) που παρέχονται απο την ευρωπαϊκη υπηρεσία παρακολούθησης θαλάσσιου περιβάλλοντος Copernicus (CMEMS - cmems.eu)- να ξεπερνά τα 68Km/h στο κεντρικό Ιόνιο και αγγίζοντας τα 76Km/h κατα τη διέλευση του κοντά στις Νότιες ακτές της Ιταλίας. Στις 17/9 ο κυκλώνας ακολουθώντας την κυκλοφορία της ανώτερης ατμόσφαιρας άρχισε να κινειται ανατολικά, με την μέγιστη ένταση των ανέμων πάνω από τη θάλασσα να φθάνει τα 88Km/h καθώς το κέντρο του (995mbar) πλησίαζε προς τα Επτάνησα. Στις 18/9 το κέντρο του κυκλώνα μπηκε στη ξηρά της ηπειρωτικής Ελλαδας με τις δορυφορικές μετρήσεις να καταγράφουν τις πρωινές ώρες ταχύτητα ανέμων της τάξης των 71Km/h κοντά στις ακτές της Κεφαλλονιας. Στις 19/9 και 20/9 ο Ιανός κινήθηκε εξασθενισμένός νότια, κατα μήκος των ακτών της δυτικής Πελοποννήσου, και διαλύθηκε μεταξύ της Κρήτης και της Βόρειας Αφρικής.
Το παρακάτω βίντεο δείχνει την εξέλιξη του κυματικού πεδίου (σημαντικό ύψος κύματος, SWH) της ανατολικής Μεσογείου κατα τη διάρκεια της πορείας του Ιανού χρησιμοποιώντας τις αναλύσεις κύματος από το προϊόν του Copernicus (https://resources.marine.copernicus.eu/..MEDSEA_ANALYSIS_FORECAST_WAV_006_017) που παράγονται καθημερινά –μαζί με 10μερες προγνώσεις- για ολόκληρη τη Μεσόγειο από την ομάδα του Ποσειδώνα (ΕΛΚΕΘΕ).
‘Οπως φαίνεται στο βίντεο στις 17 Σεπτεμβρίου στις 00UTC η μέγιστη τιμή του σημαντικού ύψους κύματος έφθασε τα 6.4 μέτρα στο κεντρικό Ιόνιο ενώ μια μέρα αργότερα, μεγάλα ύψη κύματος (μέγιστο 5.9μ στη Ζάκυνθο) έπληξαν και τις ακτές των νησιών του Ιονίου προκαλώντας τεράστιες ζημιες σε σκάφη ακόμα και μέσα στα λιμάνια. Υπενθυμίζεται οτι το σημαντικό ύψος κύματος είναι το μέσο ύψος των 1/3 υψηλότερων κυμάτων και έτσι το παρατηρούμενο ύψος κύματος μπορεί να είναι 1.5 με 2 φορές υψηλότερο.
Οι μετρήσεις σημαντικού ύψους κύματος που ελήφθησαν από τα αλτίμετρα των δορυφόρων Sentinel-3b & 3a, Jason-3, Saral και H2B στο διάστημα μεταξύ 16/09 – 18/09 δεν μπορούν να αποτυπώσουν πλήρως την εξέλιξη του φαινομένου εξαιτίας των τροχιών και αντιστοίχων μετρήσεων που πραγματοποίησαν σε αυτό το χρονικό διάστημα και φαίνονται στο Σχήμα 2. Βλέπουμε ότι στις 20:10 της 17ης Σεπτεμβρίου το σημαντικό ύψος κύματος νότια της Ζακύνθου μετρήθηκε στα 5,1 μέτρα από το αλτίμετρο του Sentinel-3b ενώ 8 περίπου ώρες νωρίτερα ο Jason-3 είχε μετρήσει αρκετά πιο νοτιοδυτικά σημαντικό ύψος κύματος στα 5.2 μέτρα.
Ας σημειωθεί επίσης ότι στις δυτικές ακτές της Πελοποννήσου τα κύματα έφθασαν σε μέγιστες τιμές τα 4-4.5 μέτρα (SWH), το οποίο επιβεβαιώνεται και από τις μετρήσεις του πλωτήρα του συστήματος ΠΟΣΕΙΔΩΝ, δυτικά της Πύλου (Σχήμα 3).
